Sprawdzian z historii klasa 7 dział 1: Europa po kongresie wiedeńskim

Europa po kongresie wiedeńskim to kluczowy okres w historii naszego kontynentu, który ukształtował jego polityczny, społeczny i kulturowy krajobraz na dekady. Kongres wiedeński, zwołany po upadku Napoleona Bonaparte, miał za zadanie ustanowić nowy porządek w Europie, który zapewniłby stabilizację i równowagę sił między mocarstwami. Jego postanowienia wpłynęły na losy narodów europejskich, wywołując zarówno okresy względnego spokoju, jak i falę ruchów narodowowyzwoleńczych i rewolucyjnych. Zrozumienie tego przełomowego okresu pozwala dostrzec fundamenty, na których zbudowano współczesną Europę.

Kongres wiedeński – nowy ład w Europie

Kongres wiedeński obradował od września 1814 do czerwca 1815 roku, gromadząc przedstawicieli niemal wszystkich państw europejskich pod przewodnictwem czterech głównych mocarstw: Austrii, Prus, Rosji i Wielkiej Brytanii. Na czele obrad stał austriacki minister spraw zagranicznych Klemens von Metternich, którego nazwisko stało się symbolem konserwatywnej polityki ponapoleońskiej Europy.

Głównym celem kongresu było przywrócenie równowagi sił na kontynencie, co miało zapobiec dominacji jednego państwa – sytuacji, jaka miała miejsce podczas wojen napoleońskich. Dyplomaci kierowali się trzema fundamentalnymi zasadami: legitymizmu (przywracania władzy „prawowitym” monarchom), restauracji (odbudowy przedrewolucyjnych systemów) oraz równowagi sił (zapobiegania dominacji jednego mocarstwa).

Europa potrzebuje pokoju opartego na sprawiedliwym podziale sił – żadne mocarstwo nie może dominować nad innymi, a wspólne działanie wielkich potęg zapewni stabilność kontynentu.

Te słowa Metternicha doskonale oddają ducha kongresu wiedeńskiego, który dążył do stworzenia systemu zabezpieczającego Europę przed kolejnymi wstrząsami rewolucyjnymi i wojnami. Kongres nie był jedynie serią nudnych obrad – towarzyszyły mu wystawne bale, koncerty i przyjęcia, co sprawiło, że przeszedł do historii również jako wielkie wydarzenie towarzyskie i kulturalne.

Nowy podział terytorialny Europy

Decyzje kongresu wiedeńskiego radykalnie zmieniły mapę Europy. Do najważniejszych zmian terytorialnych należały:

• Utworzenie Związku Niemieckiego – luźnej federacji 38 państw niemieckich pod przewodnictwem Austrii, która zastąpiła zlikwidowane przez Napoleona Święte Cesarstwo Rzymskie.
• Powstanie Królestwa Niderlandów, łączącego Holandię i Belgię, co miało stanowić barierę przeciwko ewentualnej francuskiej ekspansji.
• Przekształcenie Królestwa Sardynii w silniejsze państwo przez dodanie do niego Genui.
• Rosja otrzymała większość Księstwa Warszawskiego, przekształconego w Królestwo Polskie, pozostające w unii personalnej z carem.
• Prusy zyskały znaczne terytoria na zachodzie Niemiec oraz część ziem polskich, w tym Wielkopolskę.
• Austria odzyskała kontrolę nad północnymi Włochami (Lombardią i Wenecją) oraz umocniła swoją pozycję w Europie Środkowej.

Te decyzje terytorialne, podjęte często bez uwzględnienia aspiracji narodowych zamieszkujących je ludów, stały się zarzewiem wielu przyszłych konfliktów i ruchów narodowowyzwoleńczych. Dyplomaci w Wiedniu kreślili granice z myślą o równowadze sił między mocarstwami, a nie o prawach i dążeniach narodów – co miało się zemścić w przyszłości.

Święte Przymierze i system Metternicha

Po zakończeniu kongresu wiedeńskiego, z inicjatywy cara Aleksandra I, utworzono Święte Przymierze – sojusz Rosji, Prus i Austrii, do którego później dołączyły prawie wszystkie europejskie państwa z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Państwa Kościelnego i Imperium Osmańskiego. Jego oficjalnym celem było kierowanie się zasadami chrześcijańskimi w polityce międzynarodowej, ale w praktyce stało się narzędziem tłumienia ruchów liberalnych i narodowych.

System polityczny stworzony przez Metternicha, zwany systemem Metternicha, opierał się na:

• Regularnych kongresach mocarstw europejskich, mających rozwiązywać problemy międzynarodowe
• Wspólnym zwalczaniu ruchów rewolucyjnych i liberalnych
• Utrzymaniu status quo terytorialnego ustalonego na kongresie wiedeńskim
• Ścisłej kontroli społeczeństw poprzez cenzurę, tajną policję i ograniczanie swobód obywatelskich

System ten zapewnił Europie okres względnego spokoju, znany jako Pax Europaea (Pokój Europejski), który trwał do Wiosny Ludów w 1848 roku. Był to jednak pokój oparty na represjach i tłumieniu aspiracji narodowych, co z czasem doprowadziło do narastającego niezadowolenia i buntu.

Ruchy narodowe i rewolucyjne – pierwsze pęknięcia systemu

Mimo wysiłków Metternicha i Świętego Przymierza, Europa ponapoleońska nie była wolna od niepokojów. Już w latach 20. XIX wieku doszło do pierwszych znaczących wystąpień przeciwko postanowieniom kongresu wiedeńskiego:

Rewolucja lipcowa we Francji (1830) – doprowadziła do obalenia Burbonów i ustanowienia monarchii lipcowej pod rządami Ludwika Filipa I. Pokazała, że ideały rewolucyjne wciąż żyją w społeczeństwie francuskim.

Powstanie listopadowe w Królestwie Polskim (1830-1831) – heroiczna, choć nieudana próba odzyskania niepodległości przez Polaków, zakończona brutalnymi represjami i likwidacją autonomii Królestwa. Mimo klęski militarnej, powstanie to rozbudziło polską świadomość narodową i zyskało szerokie echo w Europie.

Powstanie belgijskie (1830) – zakończyło się sukcesem i doprowadziło do oddzielenia się Belgii od Królestwa Niderlandów. Było to pierwsze znaczące naruszenie porządku terytorialnego ustalonego w Wiedniu.

Ruchy narodowe we Włoszech i Niemczech – choć początkowo stłumione, zapoczątkowały proces, który doprowadził później do zjednoczenia tych krajów. Organizacje takie jak „Młode Włochy” Giuseppe Mazziniego szerzyły idee narodowe i przygotowywały grunt pod przyszłe zmiany.

Te wydarzenia pokazały, że system wiedeński, mimo swojej pozornej stabilności, nie był w stanie powstrzymać narastających aspiracji narodowych i dążeń do reform politycznych. Każde stłumione powstanie zamiast gasić, tylko podsycało płomień buntu.

Wiosna Ludów – załamanie ładu wiedeńskiego

Kulminacją narastających napięć stała się Wiosna Ludów (1848-1849) – seria rewolucji, które przetoczyły się przez niemal całą Europę. Rozpoczęta we Francji, szybko objęła państwa niemieckie, Austrię, Węgry, państwa włoskie i inne kraje europejskie. Rewolucjoniści domagali się reform politycznych, konstytucji, praw obywatelskich oraz realizacji aspiracji narodowych.

Wiosna Ludów wybuchła w atmosferze kryzysu gospodarczego, klęsk nieurodzaju i rosnącego bezrobocia, co dodatkowo podsycało niezadowolenie społeczne. Na ulicach miast walczyli ramię w ramię studenci, robotnicy, rzemieślnicy i przedstawiciele mieszczaństwa – wszyscy zjednoczeni pragnieniem zmian.

Choć większość rewolucji została ostatecznie stłumiona, a ich bezpośrednie cele nie zostały osiągnięte, Wiosna Ludów stanowiła przełomowy moment w historii Europy ponapoleońskiej:

• Definitywnie podważyła system wiedeński i autorytet Świętego Przymierza
• Przyspieszyła procesy jednoczenia Włoch i Niemiec
• Doprowadziła do zniesienia pańszczyzny w wielu krajach Europy Środkowej
• Zapoczątkowała erę przemian społecznych i politycznych, które ukształtowały Europę drugiej połowy XIX wieku
• Uświadomiła rządzącym konieczność reform i liczenia się z nastrojami społecznymi

Wiosna Ludów, mimo militarnej porażki, okazała się moralnym zwycięstwem idei narodowych i liberalnych, które w następnych dekadach radykalnie przekształciły europejski krajobraz polityczny.

Dziedzictwo kongresu wiedeńskiego

Postanowienia kongresu wiedeńskiego, mimo że z czasem zostały podważone przez historię, wywarły ogromny wpływ na rozwój Europy. System wiedeński wprowadził nowatorskie rozwiązania w dyplomacji międzynarodowej, takie jak regularne konferencje mocarstw czy zasada równowagi sił, które stały się fundamentem późniejszych organizacji międzynarodowych, w tym Ligi Narodów i Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Jednocześnie, ignorowanie aspiracji narodowych i dążeń wolnościowych doprowadziło do narastających napięć, które ostatecznie doprowadziły do jego upadku. Paradoksalnie, próba zahamowania przemian zapoczątkowanych przez Rewolucję Francuską i epokę napoleońską przyspieszyła procesy, które w drugiej połowie XIX wieku całkowicie zmieniły oblicze Europy.

Kongres wiedeński i jego następstwa stanowią fascynującą lekcję o tym, jak próby zatrzymania biegu historii często prowadzą do jeszcze gwałtowniejszych zmian. Europa po kongresie wiedeńskim to okres ścierania się starego z nowym, tradycji z nowoczesnością, konserwatyzmu z liberalizmem – zjawisk, których echa są wyraźnie słyszalne również we współczesnym świecie.

Zrozumienie tego okresu pozwala lepiej pojąć procesy, które doprowadziły do ukształtowania się współczesnych państw narodowych, systemów politycznych oraz relacji międzynarodowych w Europie. Historia ta uczy nas również, że trwały pokój i stabilność można budować jedynie z poszanowaniem praw i aspiracji wszystkich narodów.